Daniel Dennett, filosoof/atheïst/chess- en ‘chmess’-theoreticus, is onlangs op 82-jarige leeftijd overleden. In navolgend stuk zal ik niet zijn complete denkwijze uit kunnen leggen – ik ben te licht geprogrammeerd denk ik- maar wel enkele overpeinzingen en quotes meegeven.
Op de NOS-site lezen we in het In Memoriam:
Dennett ging ervan uit dat alles in de wereld wetenschappelijk verklaarbaar is en dat daarbuiten niets bestaat. Hij was een overtuigd en uitgesproken atheïst. Religie was in zijn ogen een illusie en evolutie kan alleen verklaard worden door natuurlijke selectie.
Vrije wil omschreef Dennett als “fantasie”. Hij omschrijft het brein als een soort computer, een reeks algoritmische functies.
Elders echter zie we dat Dennett die vrije wil genuanceerder ziet: https://www.nemokennislink.nl/publicaties/de-vrije-wil-natuurlijk-bestaat-die/
Niettemin doet DD pittige stellingnames. Ik vroeg Frank Visser (dit is zijn site: https://www.integralworld.net/ ), de godsdienstpsycholoog en Ken Wilber-kenner, om zijn opinie. Visser:
In de jaren ‘80 was ik voor ‘Theosofia’ bij het congres The Nature of Intelligence, waar Douglas Hofstadter (van Gödel, Escher, Bach) en Dennett te gast waren. Dennett en hij waren voor mij toen de materialistische duivels. Ik zat toen in kringen van theosofen en zeven sferen enzo. Ik vroeg aan Hofstadter, die had geroepen “we too are machines!” Hoe hij dat ze zeker wist. Waarop hij schouderophalend antwoordde: “We have nowhere else to look.” Waarop ik dacht: “Ammehoela. Als je alleen naar buiten kijkt zie je alleen materie. Maar kijk naar binnen en je ziet heel andere ‘dingen’: emoties, gedachten.”
Daar heb je vast gelijk in. Zijn dat niet, ff makkelijk gezegd, twee wijzen van kijken die elkaar kunnen aanvullen!?
Visser:
Daar heb je het mind-body-problem in volle glorie. Ken Wilber denkt dat hij het heeft opgelost, maar dat je die oplossing -mind en body zijn twee aspecten- kent als je verlicht bent.
Duh. Inmiddels ben ik groot fan van Dennett geworden. Mijn spirituele kaartenhuis van vroeger is ingestort. Te lang verhaal voor een interviewtje. En… Dennett was ook zeiler, net als ik!
Dennett was atheïst en gaf met zijn argument ‘Lucille is always right’ op fraaie wijze godsdienstkritiek https://knowledgeguild.wordpress.com/2015/07/15/lucille-is-always-right/
Well, you know, Lucille says you’re wrong. … You don’t know who Lucille is? – She’s a friend of mine. She’s always right. – I can’t play that card in an argument! It’s just rude of me to say “Well, Lucille says you’re wrong.” and you say “Who’s Lucille?” and I say “Friend of mine. Always right.”
Lucille, friend of mine, niet always right Iedereen snapt hopelijk de absurditeit van het je altijd beroepen op ene Lucille. Waarom dan wel op een god?
Schaken
Ik weet niet hoe hoog het percentage atheïsten onder (Nederlandse) schakers ligt, maar het zou me niets verbazen als het hoger is dan onder (Nederlandse) niet-schakers.
Daniel Dennett stond bekend als extreem rationalistisch. En hij had een soort theorie over schaken. Over schaken praten is betekenisvol. Het spel heeft regels waar mensen vanuit gaan. In het artikel High-order truths about chmess uit 2006 stelt hij:
Chess is a deep and important human artifact, about which much of value has been written. But some philosophical research projects are more like working out the truths of chmess. Chmess is just like chess, except that the king can move two squares in any direction, not one. I just invented it—though no doubt others have explored it in depth to see if it is worth playing. Probably it isn’t. It probably has other names. I didn’t bother investigating these questions because although they have true answers, they just aren’t worth my time and energy to discover. Or so I think. There are just as many a priori truths of chmess as there are of chess (an infinity), and they are just as hard to discover. And that means that if people actually did get involved in investigating the truths of chmess, they would make mistakes, which would need to be corrected, and this opens up a whole new field of a priori investigation, the higher-order truths of chmess, such as the following (…)
Praten over schaken is zinvol, maar praten over een kunstmatig spel of kunstmatig iets heeft weinig zin – als ik het stuk van Dennett goed begrepen heb. En filosofie kan zijn ‘chess’ of ‘chmess’.
Hij lichtte zijn visie toe in een interview:
It’s simply a variant of chess that, as far as I know, is not worth thinking about. But there are infinitely many truths of “chmess,” and it would be hard work to prove them. And people might even make names for themselves by proving truths of chmess.
En in 2013 schreef Dennett over hoe chmess in de filosofie te vermijden:
The Outsider Test for Philosophical Value: “One good test to make sure a philosophical project is not just exploring the higher-order truths of chmess is to see if people aside from philosophers can actually play the game. Can anybody outside of academic philosophy be made to care…? Another such test is to try to teach the stuff to uninitiated undergraduates. If they don’t ‘get it’ you really should consider the hypothesis that you’re following a self-supporting community of experts into an artifactual trap”.
Hoewel ik intuïtief hoop te begrijpen wat Dennett bedoelt, vind ik zijn argument niet voor de volle 100 procent overtuigend. Overtuigend is wel het idee: houd je aan bepaalde spelregels.
In de NY-Times-necrologie over Dennett stond:
For Mr. Dennett, random chance played a greater role in decision-making than did motives, passions, reasoning, character or values. Free will is a fantasy, but a necessary one to gain people’s acceptance of rules that govern society, he said.
Zou Dennett het eens zijn met Hein Donner? Die in De Koning (p.206) schrijft:
‘De schaker bevindt zich in zijn spel als in een pre-verbale, een voorwoordelijke wereld. Zijn activiteit is gereduceerd tot een snuffelend-graaiend zien.’
Ontdek meer van Renzo Verwer, blogger/auteur
Abonneer je om de nieuwste berichten in je inbox te ontvangen.
Renzo Verwer, blogger/auteur 