Demonstratierecht: ook pijnlijke teksten mogen

Het demonstratierecht is weer actueel. Actievoerders van Extinction Rebellion werden laatst vooraf gearresteerd: https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/nederland/artikel/5361792/extinction-rebellion-klimaatdemonstratie-openbaar-ministerie

En Edwin Wagensveld van Pegida Nederland scheurde in het openbaar pagina’s uit de koran. waarna een zekere ophef volgde:

https://nos.nl/artikel/2461884-diplomaten-hebben-handen-vol-aan-koranverscheuring-in-den-haag

‘Mag dit allemaal wel?’, zo vragen mensen zich af, heb ik gemerkt. Ik schreef in 2018 in The Post Offline navolgend artikel -een enkele formulering heb ik verbeterd- over het demonstratierecht:

‘God hates fags’. Deze en anderen teksten tonen de leden van de Westboro Baptist Church bij begrafenissen van in Irak gesneuvelde Amerikaanse militairen. Deze sekte ziet de dood van de soldaten als een straf van God; Amerika heeft volgens de leden een te liberale houding tegenover homoseksuelen.

De demonstraties zijn enorm pijnlijk voor de nabestaanden. Diverse staten namen maatregelen opdat de kerk niet mocht demonstreren bij dergelijke begrafenissen. Die regels morrelen wel aan de grenzen van de vrijheid van meningsuiting.

De kwestie van wel of niet demonstreren kwam in 2011 voor het hoogste gerechtshof. En dat sprak uit dat de kerk mocht demonstreren. Opperrechter John Roberts jr. beriep zich op het first amendment van de Amerikaanse grondwet: ‘Het Congres zal geen wet aannemen die (…) de vrijheid van meningsuiting of de persvrijheid beperkt’. Roberts concludeerde dat de natie heeft gekozen om ook pijnlijke uitspraken te beschermen. ‘Wij kunnen op die veroorzaakte pijn niet reageren door de sprekers te bestraffen.’ Soms beschermen politie-agenten de demonstraties van deze kerk.

In Nederland valt iets anders op: een actieve bemoeienis van agenten met de inhoud van demonstraties. Er lijken twee grote taboes te zijn: de monarchie en islam. Bij acties tegen de monarchie in 2013 werd activiste Joanna van der Hoek gearresteerd. Ze hield een bordje omhoog met de tekst “ik ben geen onderdaan”.

Ook Edwin Wagensveld van Pegida Nederland (een beweging tegen de islam) is een uitdager van het gezag. Dan weer wordt hij van een demonstratie weggevoerd omdat hij een varkensmuts draagt of omdat hij een spandoek toont waarop een hakenkruis in een prullenbak wordt gegooid, dan weer omdat hij een interview geeft op een plek waarvan de politie vindt dat dat niet mag. Altijd grijnst hij als hij gearresteerd wordt of wanneer hij uitlegt waarom hij gearresteerd is. Wagensveld lacht omdat hij weet dat hij Antifa en de politie op de kast jaagt, én omdat hij beter op de hoogte is van de wet dan de politie, de media, en ook de burgemeesters. Want hij mag niet om bovengenoemde redenen gearresteerd worden.

Pegida provoceert. Dat doet ergens aan denken….

Aan Provo, een beweging in 1965 opgericht (en in 1967 weer opgeheven) door onder andere Roel van Duijn. Provo kaartte zaken als milieuverontreiniging aan, maar speelde vooral met de autoriteiten. Zo deelde provo Koosje Koster bij een happening krenten uit aan voorbijgangers. Een politieman arresteerde haar.  Na het verbieden van bepaalde teksten op spandoeken( zoals “Vrijheid van meningsuiting”) showden enkele provo’s een totaal wit spandoek. Ook zij kwamen vast te zitten. Een politiecommandant zei destijds dat de politie geen antwoord had op dergelijke ludieke acties. ‘Wij wisten niet waar dat allemaal om draaide en of je dat nou serieus moest nemen. En als je in uniform geen houding kunt bepalen dan wordt het wel heel moeilijk. Het enige antwoord was toen dat Koosje werd gearresteerd’. Uiteindelijk moesten verantwoordelijk politiecommissaris en de Amsterdamse burgemeester Van Hall het veld ruimen. Emeritus hoogleraar politicologie Meindert Fennema zei een tijdje terug:

‘Wagensveld heeft de strategie van de Provo’s overgenomen. De politie pesten met ludieke acties. Politie en journalisten raken daarvan in de war.’

Politici en media (zelfs Powned) raken van de leg, want die weten niet hoe hard ze ‘schande’ moeten roepen als Pegida op een toekomstig bouwterrein -waar een moskee zal komen- een houten kruis met varkensbloed besmeurt. Of als de patriotten aankondigen een barbecue met varkensvlees te willen houden bij de ingang van een moskee.

Demonstreren is een grondrecht. Een burgemeester kan alleen overgaan tot een verbod als er gevaar is voor de openbare orde, het verkeer of voor de gezondheid. Een burgemeester gaat niet over de inhoud van een protest.

Rick van Amersfoort van onderzoeksbureau Jansen & Janssen zegt:
“Protesteren in Nederland wordt gezien als openbareordeprobleem. De politie is een mbo-organisatie zoals juristen van de nationale politie ons uitleggen. Een doe-club. Dus als je een bord omhoog steekt, kun je verwachten dat een agent iets zegt over de tekst of om je ID vraagt of zegt dat je daar niet mag staan.” 

Een onderzoek onder Nederlandse agenten in 2015 wees uit dat een groot deel van hen niet exact wist wanneer iemand aangehouden mocht worden. Agenten zijn gericht op consensus, maar bereiken vaak het tegenovergestelde: een rel. Een mooie illustratie: bij een veganistisch festival in Amsterdam was iemand bij de ingang een groot stuk rauw vlees aan het eten. Omstanders namen hier aanstoot aan en belden de politie, die de persoon verzocht weg te gaan. Maar aanstoot nemen, gekwetst zijn, daar gaat de wet niet over! Dat misverstand heerst echter wel bij veel mensen.

Ahmed Aboutaleb: demonstratie is rijkdom van democratie

De zo bewierookte burgemeester van Amsterdam Van der Laan ging zich zelfs met de inhoud van demonstraties ging bemoeien. Iemand die wel doorheeft wat vrijheid van meningsuiting inhoudt, is Ahmed Aboutaleb. De burgemeester van Rotterdam gaf toestemming aan Pegida om schuin tegenover een moskee te demonstreren en barbecuen. Ook liet hij de demonstratie beschermen door de politie. Pegida blies de demonstratie uiteindelijk af omdat de politie de veiligheid niet kon garanderen. Aboutaleb legde zijn keuze uit:

‘De rechter heeft gezegd: de demonstrant moet in de buurt zijn van het object waar hij bezwaar tegen maakt. Daarom geef ik al jarenlang toestemming voor een demonstratie tegen abortus bij de abortuskliniek in Rotterdam. Ook giftige boodschappen moeten geuit kunnen worden. Dat is de rijkdom van een democratie.’

Provo is al lang ter ziele, maar zette thema’s als duurzaamheid, economie en demonstratierecht op de kaart. Pegida doet datmet de islam en het demonstratierecht. Aboutaleb in de Rotterdamse gemeenteraad:

‘Pegida is met een onderzoek bezig naar wat allemaal kan.’

Terug naar Amerika, mag daar dan alles? Nee: de Verenigde Staten zijn een land waarin media ‘shit’ als ‘sh*t’ schrijven enover het F-word spreken. Waar nog steeds sommige romans uit bibliotheken geweerd worden omdat plaatselijke groepen, soms onder dreiging met geweld, bezwaar maken tegen ‘godslasterlijke passages’. Waar kranten uit respect (?) voor gelovigen geen Charlie Hebdo-cartoons afdrukken. De VS kennen zeker zelfcensuur. Maar het Hooggerechtshof en de grondwet staan pal voor de echte vrijheid van meningsuiting.