Magische doping voor de concentratie? (II)

It is in my notebook. But I can’t remember.
(Kasparov about Piket – Kasparov, Amsterdam 1995)

I played too fast in the opening, having forgotten my own analysis.
(Karjakin about Karjakin – Naiditsch, Dortmund 2012)

(…)  (…)

De lijst van topschakers die varianten vergeten, is eindeloos en groeit dagelijks. Oud-wereldkampioene schaken Anna Ushenina vergat hoe met loper en paard mat te zetten (ze zal het toch ooit geleerd hebben):

Voor ADHD’ers bestaat er ritalin.

Zou het niet prettig zijn – ook voor normale mensen, die niet schaken – wanneer je moeilijker zou vergeten? Of je beter zou kunnen concentreren? Minder snel vermoeid raakt?

Leermiddelen.

In 1972 werd de term nootropic gemunt:

voor middelen die het brein versterken/beschermen en leereffecten opleveren. Aanvankelijk betrof het natuurlijk middelen die vervelende effecten van breinbeschadigingen konden bestrijden. Of middelen die bijvoorbeeld het dementieproces kunnen vertragen. Psycholoog/chemicus Corneliu Giurgea, die ook een cognitieve verbeteraar uitvond, stelde de kenmerken vast waaraan nootropics moesten voldoen. Aan punt vijf ziet u dat hij de direct opwekkende, ‘grote-ogen-creërende ‘stimulantia uitsluit.

Nootropica worden soms op recept voorgeschreven tegen onder meer duizeligheid, de hik, hersenschuddingen en Parkinson. Ze zijn geen wondermiddelen, maar al vanaf hun ontdekking worden ze gebruikt en uitgeprobeerd door niet-zieke mensen. Door soldaten bijvoorbeeld. Door scholieren, studenten, docenten. Wetenschappelijke studies geven vaak kleine of geen effecten van de middelen aan; de onderzoeken hebben echter vaak een zwaar morele ondertoon en waarschuwen tegen verslaving, misbruik, en gaan erg veel in op de ethiek.

Is dat terecht?

Performance coach/atletiektrainer Henk Kraaijenhof volgt de trends op het gebied van prestatieverbetering op de voet, en stelt:

Er zijn heel wat beroepen waarin het beter is niet in slaap te vallen tijdens de uitoefening ervan, of in ieder geval geconcentreerd te blijven.

Je buschauffeur op weg naar Spanje, je piloot op weg naar Kaapstad, je chirurg bij een langdurige operatie van 6-8 uur, de luchtverkeersleider of de soldaat die ’s nachts de wacht houdt. Dan kun je koffie drinken, als dat er is, maar sommigen zijn gevoelig voor cafeïne, hartritmestoornissen en je moet vaker naar de WC. Wat is er dan tegen bijvoorbeeld modafinil? Dat militaire onderzoekscentra nog eens extra onderzoek doen naar de werking en de eventuele risico’s ervan pleit voor ze. Modafinil is al meer dan 30 jaar oud en al heel lang in gebruik in bepaalde legers. Maar populair is het vooral onder academici die de dagelijkse concurrentiestrijd (to publish or to perish) aangaan met hun collega’s in de strijd om subsidies, budgetten, status en ego.

Die zit! Wie het gebruik van cognitieverbeteraars onethisch vindt, zal wetenschappers voortaan naar de dopingcontrole moeten sturen. En ook studenten… Vooralsnog zijn er bepaalde mensen bij wie de middelen aanslaan, en anderen bij wie ze niets doen. Het zal dus nog wel even duren voordat we zo geniaal worden als de hoofdpersoon uit de film Limitless (2011). Een prachtfragment:

 

Zelfs als de smart drugs heel goed werken, maken ze bijvoorbeeld van mij als schaker geen  Carlsen of Kasparov. Zelfs geen Van der Weide. Ze maken ook van een dom mens bij lange na geen Einstein. Iemand die niet kan schrijven, zal dat ook met modafinil of ampakine niet kunnen.

Een groot nadeel van de middelen is wel dat mensen kunnen denken: ‘Hoe meer hoe beter’, en zo zichzelf en anderen opjagen. Het schijnt al te gebeuren in Silicon Valley en bij bepaalde hipsters, beursjongens en advocaten. En te veel werkt niet, of zelfs averechts. Net als te veel koffie trouwens.

Of het (openlijk) gebruik van de nootropica zal toenemen af van hoe sociaal aanvaardbaar het wordt gezien. Sloten koffie, blikjes red bull gelden als relatief normaal, maar een pilletje vinden veel mensen eng. Tot ze er baat bij hebben natuurlijk…

Maar de middelen kunnen, mits in de goede dosis, bepaalde mensen (tijdelijk?) helpen bij studie, schaakpartijen, in fysieke sporten en in de beroepen die Kraaijenhof al noemde. Vermoeidheid uitstellen – velen willen het maar al te graag.

 

MEER LEZEN

Giurgea, C.E.: The nootropic concept and its prospective implications. In: Drug. Dev. Res. 2:441–446, 1982.

KATARZYNA WINNICKA1, MARIAN TOMASIAK and ANNA BIELAWSKA: PIRACETAM- AN OLD DRUG WITH NOVEL PROPERTIES? In: Acta Poloniae Pharmaceutica Drug Research, Vol. 62. No. 5 pp. 405-409, 2005. Dit artikel stelt onder meer dat piracetam, ontwikkeld door Giurgea, het IQ van oudere psychiatrische patiënten kan verbeteren.

Meer informatie over 14 soorten smart drugs. Het is goed je te realiseren dat niet alleen de synthetische nootropica, maar ook nicotine en cafeïne hieronder vallen.

Een interview uit HUMO, 2005 met Gary Lynch, ontdekker van de ‘geheugenpil’ Ampakine. De man is (te) lyrisch.

Fragment uit het boek Een beter brein van Niki Korteweg(Atlas-Contact, 2017). Deze journaliste is dan weer zeer voorzichtig.